Bu durum, “antimikrobiyal direnç” (AMR) olarak adlandırılıyor. Zamanla bakteriler ve diğer hastalık etkenleri (kan, bağırsak, idrar yolu ya da cinsel yolla bulaşanlar dahil), mevcut antibiyotiklere karşı evrim geçirerek bu ilaçların etkisini azaltıyor.

Uzmanlar, bu sürecin en önemli nedenlerinden birinin yanlış antibiyotik kullanımı olduğunu belirtiyor. Örneğin, hastaların ilaç tedavisini erken kesmesi ya da doktorların antibiyotiğin etkili olmadığı hastalıklarda gereksiz reçete yazması, direncin yayılmasını hızlandırıyor.

Direnç artışı 2018’den bu yana yükseliyor
DSÖ’nün 2023 verileri, 104 ülkede 23 milyondan fazla vakayı kapsıyor. Bulgular, 2018’den itibaren incelenen bakteri–antibiyotik kombinasyonlarının yaklaşık yüzde 40’ında direnç oranlarının arttığını ortaya koyuyor.

Düşük gelirli ülkeler daha savunmasız
Rapor, direncin özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde daha ciddi boyutlara ulaştığını belirtiyor. Bu ülkelerde laboratuvar altyapısının, tanı imkanlarının ve alternatif tedavilere erişimin sınırlı olması krizi derinleştiriyor.

Güneydoğu Asya ve Doğu Akdeniz bölgelerinde bakteriyel enfeksiyonların üçte birinin antibiyotiklere dirençli olduğu tahmin edilirken, Afrika’da bu oran beşte bir civarında. Ancak DSÖ, yüksek gelirli ülkelerin de bu tehlikeden tamamen muaf olmadığını hatırlatıyor.

Geçen yıl yayımlanan bir araştırma, yüksek gelirli ülkelerde antibiyotik direncine bağlı ölümlerin 2021’de 125 binden 2050 yılına kadar 192 bine çıkabileceğini öngörüyor.

DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, “Antimikrobiyal direnç modern tıbbın ilerlemesini geriye çekiyor ve dünya genelinde milyonlarca insanın sağlığını tehdit ediyor,” dedi.

Hastane enfeksiyonlarında ciddi artış
Rapor, direncin özellikle 'Gram-negatif' bakteriler arasında hızla yayıldığını ortaya koyuyor. Bu bakteriler, hastane kaynaklı ciddi enfeksiyonlardan sorumlu ve kan dolaşımına yayıldıklarında sepsis, organ yetmezliği ve ölüme yol açabiliyor.

Afrika’nın bazı bölgelerinde Klebsiella pneumoniae ve E. coli gibi bakterilerde antibiyotik direnci oranı yüzde 70’in üzerine çıkmış durumda. Ayrıca Salmonella ve Acinetobacter türlerinin de karbapenem ve florokinolon gibi güçlü antibiyotiklere karşı giderek daha dirençli hale geldiği bildiriliyor.

Daha da kaygı verici olan, bel soğukluğu (gonore) tedavisinde kullanılan son etkili ilaç olan seftriaksona karşı direncin Doğu Akdeniz bölgesinde görülmeye başlaması. Bu durum, en yaygın cinsel yolla bulaşan hastalıklardan birinin mevcut ilaçlarla tedavi edilemez hale gelmesi riskini doğuruyor.

DSÖ’den ilaç kullanımına yeni çağrı
DSÖ, ülkeleri güçlü antibiyotikleri içeren “Watch” listesindeki ilaçlara olan bağımlılığı azaltmaya ve 2030 yılına kadar küresel antibiyotik kullanımının yüzde 70’ini “Access” grubundaki birinci basamak ilaçlardan sağlamaya davet etti.

Tedros, “Geleceğimiz, enfeksiyonları önleme, teşhis ve tedavi kapasitemizi güçlendirmemize, yeni nesil antibiyotikler ve hızlı tanı testleri geliştirmemize bağlı,” ifadelerini kullandı.