Stanford Üniversitesi’nin öncülük ettiği araştırmada, Galler’in yaklaşık 10 yıl önce hayata geçirdiği ulusal zona aşı programı mercek altına alındı. Çalışma, aşının demans riskini azalttığını ve halihazırda demans teşhisi bulunan kişilerde hastalığa bağlı ölüm oranlarını düşürdüğünü gösterdi.

Bilim insanları, zona virüsüne karşı geliştirilen bağışıklığın beklenenden daha geniş bir koruma sağlayarak bilişsel gerilemeyi yavaşlatabileceğini ifade ediyor. Cell dergisinde salı günü yayımlanan makalede, “Elde edilen veriler, zona aşısının demans sürecindeki ilerlemeyi yavaşlatabileceğini ya da tamamen durdurabileceğini işaret ediyor” değerlendirmesi yer aldı.

‘Doğal deney’ fırsatı

Galler’de 2013 yılında başlatılan program, belirli doğum tarihlerine göre sınırlı bir hedef kitleyi kapsıyordu. 2 Eylül 1933’ten sonra doğan 80 yaş altı bireyler en az bir yıl boyunca aşı olma hakkına sahipti. Daha önce doğanlar ise program dışında kalıyordu.

Bu belirgin tarih ayrımı, araştırma ekibine benzer özelliklere sahip iki nüfus grubunu karşılaştırma fırsatı sundu. Böylece aşı yaptırabilenlerle yaptıramayanlar arasında demansın ortaya çıkışı ve ilerleyişi incelendi.

Nisan ayında yayımlanan önceki bir çalışma, aşılanan kişilerin 7 yıl içinde demans teşhisi alma olasılığının yüzde 20 oranında azaldığını göstermişti.

Hem koruyucu hem ilerlemeyi yavaşlatıcı etki

Yeni analizde bilim insanları, aşının demansın farklı evrelerinde nasıl etkiler yarattığını araştırdı.

Sonuçlara göre zona aşısı yaptıranların hafif bilişsel bozukluk (MCI) geliştirme ihtimali daha düşüktü. MCI, demansın ilk belirtilerinden biri olarak kabul ediliyor.

Ayrıca demans tanısı almış kişiler arasında aşı olanlarda hastalığa bağlı ölüm oranlarının anlamlı şekilde daha düşük olduğu görüldü.

Stanford Üniversitesi’nden araştırmanın kıdemli yazarı Dr. Pascal Geldsetzer, CNN’e yaptığı açıklamada, “Bulgular, aşının yalnızca koruma amaçlı değil, tedavi açısından da potansiyel taşıdığını gösteriyor. Demans hastalarında bile olumlu etkilerin görülmesi hem beklenmedik hem de oldukça umut verici” ifadelerini kullandı.

Bağlantı güçlü ama nedensellik kesin değil

Araştırmacılar kullanılan yöntemin gözlemsel çalışmaların birçok kısıtını ortadan kaldırdığını, fakat sonuçların nedenselliği kesin olarak kanıtlamadığını vurguluyor. Yine de son yıllarda yapılan çeşitli araştırmalar, zona aşısının beklenenin ötesinde sağlık yararları sağladığını gösteriyor.

Örneğin ekim ayında yayımlanan bir başka çalışmada, zona aşısı yaptıran kişilerin kalp hastalığı ve inme riskinin azaldığı, ayrıca daha uzun yaşadıkları tespit edilmişti.

Zona aşısı zaten öneriliyor

Zona, insanın yaşayabileceği en ağır ağrılardan biri olarak tanımlanan, sinirleri etkileyen bir enfeksiyon. ABD’de 50 yaş üzerindeki herkese iki doz zona aşısı rutin olarak tavsiye ediliyor.

Yeni araştırma, aşının yalnızca enfeksiyona karşı değil, beyin ve kalp sağlığı bakımından da ek koruyucu etkiler sunduğuna işaret ediyor.

Zona, suçiçeği virüsü (Varicella Zoster) yıllar sonra yeniden aktifleştiğinde ortaya çıkıyor. Çocuklukta geçirilen suçiçeğinin ardından virüs sinir köklerinde uykuya geçiyor; bağışıklık zayıfladığında yeniden canlanarak şiddetli döküntüler ve yanıcı ağrılarla seyreden zona hastalığına neden olabiliyor.

Hastalık genellikle vücudun bir tarafında sinir hattı boyunca kabarcıklı döküntülerle görülüyor ve ağrı kimi zaman aylarca sürebiliyor. Zona bulaşıcı bir hastalık olmasa da aktif döküntüleri olan bir kişi, suçiçeği geçirmemiş kişilere virüsü bulaştırarak suçiçeğine yol açabiliyor. Aşı bu durumu büyük ölçüde engelleyebiliyor.