İsviçre’nin Eğitim Sistemi hakkında bilinmesi gereken temel bilgiler

Okurlarımızdan gelen yoğun talebi üzerine, İsviçre eğitim sistemiyle ilgili detaylı bir dosya haber hazırladık. Eğitim yaşındaki çocuklarımız hangi süreç ve aşamalardan geçiyor, kademeler arası geçişler nasıl oluyor, tüm detaylar haberimizde!

Federal yapıdan dolayı tek bir eğitim sisteminden söz etmek mümkün değil. 26 kantonun her biri diğerlerinden farklı ve kendine özgü bir eğitim sistemine sahip. Yönlendirme seçimlerinin yapıldığı yaştan okul müfredatına hatta okul tatil tarihlerine kadar birçok alanda mevzuatlar farklı. 2009 Ağustos ayında yürürlüğe giren kantonlar arası bir anlaşmayla (concordat HarmoS) zorunlu eğitimin eğitim süresi, yabancı dil eğitimi, eğitim kalite standartı vb. gibi bazı alanlarda kantonların eğitim sistemleri arasında belli derecede bir uyum sağlandı.

İsviçre’de öğrencilerin yaklaşık üçte ikisi orta veya yüksek bir eğitim düzeyine erişmekte, üçte biri de en düşük eğitim düzeyiyle yetinmek zorunda kalıyor. Mecburi temel eğitimden sonra öğrenciler, farklı eğitim seçeneklerinden birini seçebilir: Lise ve meslek eğitimi en önemli iki seçeneği oluşturmaktadır. Lise eğitimi kantondan kantona değişirken, meslek eğitimi bütün İsviçre’de aynı şekilde organize edilmektedir. Meslek eğitimi, mecburi eğitimini tamamlamış öğrencilerin yaklaşık üçte ikisinin eğitim seçeneğini oluşturmaktadır.

Almanca konuşulan diğer ülkelerde olduğu gibi, İsviçre’nin ikili meslek eğitim sistemi (duale system/système dualiste) hem bir iş yerinde çalışmayı hem de haftada bir buçuk gün okula gitmeyi ön görmektedir. Böylece herhangi bir mesleki yeti elde etmek isteyen genç öğrenciler erken yaşta iş piyasasına adım atmak zorunda kalıyorlar. Çalışarak meslek eğitimi (Lehre/aprentissage) almak sonradan kalifiye bir pozisyon elde etmenin kapsını aralayacağı için toplum bu durumu sorunsuzsa kabullenmiş. Lehre/aprentissage yaparak banka müdürü veya herhangi bir kamu kuruluşunda direktör olabilen insanlar var İsviçre’de. Ne var ki pratikte ikili mesleki eğitim aracılığı ile elde edilen mesleki yetilerde (satıcı, kuaför, teknisyen, büro elamanı vb. gibi) çok ciddi kalite seviyesi farklılıkları gözlenmektedir. Meslek eğitim programlarından yararlanmak ise her kantondaki zorunlu eğitim sistemine dahil olan ilk etap ortaokul düzeyinde ki öğrenci performansına göre değişmektedir.

Bu yüzden ilk etap ortaokul düzeyinin düşük kalifikasyon gerektiren bir bölümünü bitiren öğrenciler, meslek eğitimi yapma olanağı verebilecek bir işyeri (Lehrstelle/place d’apprentissage) bulmakta güçlük çekiyor. Örneğin zorunlu eğitimi bitirmiş 15-16 yaşındaki bir öğrencinin eğer bir Lehrstelle/place d’apprentissage bulamazsa önünde iki seçenek var: Ya eğitimde bir yıl fazladan okuyarak sansını bir kez daha dener ya da kalifiyesiz bir eleman olarak iş hayatına atılmak için iş aramak zorunda kalır. Şimdi farklı eğitim kademelerini daha ayrıntılı bir şekilde açıklayalım.

Zorunlu Eğitim

2009 yılında yürürlüğe giren HarmoS Antlaşması gereği, bu antlaşmayı imzalayan kantonlarda zorunlu eğitim okul öncesi eğitim olan iki yıllık Kindergarten / jardin d’enfants (anaokul) dönemlerini de kapsamaktadır ve ortalama süresi 11 yıldır. Bu 11 yılın ilk 8 yılını ilkokul (2 yıl Kindergarten / jardin d’enfants ile birlikte) ve son 3 yılını da ilk etap ortaokulu oluşturmaktadır. Zorunlu eğitim 5-16 yaş arası çocukların eğitimi için öngörülmüştür ve ilkokul ve ilk etap ortaokul olarak iki bölümden oluşmaktadır.
Anaokulu İlkokul
İlkokul süresi anaokulu İsviçre’de kullanılan adlarıyla Kindergarten / jardin d’enfants ile birlikte 8 yıl gibi bir süreyi kapsıyor. İlkokulda yapılan eğilim saptaması sonrası öğrenciler ya özel sınıflara ya da eğitim güçlüğü çekenler için öngörülmüş okullara yönlendirilir.

İlk Etap Ortaokul

Öğrencilerin eğilim saptaması genelde 3 yıl süren ortaokulun ilk etabına giriş yaparken belirlenmektedir. Bu aşamada öğrenciler, 3 değişik model bazında farklı seviyelere göre gruplara ayrılmaktalar.

1- Ayrı sınıf: Öğrenciler okul başarılarına göre farklı eğilim sınıflarına bazen de ayrı okullara yönlendirilirler. Düşük, orta ve yüksek kapasite gerektiren 3 temel yetenek eğilim sınıfları oluşturulur.

2- Kooperatif sınıf: Bu sınıflar hedeflenen eğitim düzeyine göre belirlenmiş ortak sınıflardan oluşmaktadır. Bazı özel branşlar için öğrenciler yine seviyelerine göre ayrı sınıflara ayrılabilirler. Ortak sınıf düzeyi ve branş̧ düzeylerinin aynı düzeyde olması gibi bir zorunluluk aranmaz.

3- Entegratif sınıf: Bazı branşlardaki yetenek eğilimine göre sınıflara ayrılmanın dışında, bu sınıflarda genellikle eğilim farkı gözetmeden bütün öğrenciler aynı eğitimi almaktadır. Öğrencinin eğilimi ise ilkokuldaki performansı, öğretmen ve ailesinin görüşü temelinde belirlenmektedir. Buna ek olarak bazı kantonlarda veyahut da öğretmen ile ailenin görüşlerinin aynı yönde olmaması durumunda ek bir sınav yapılır. Bazı okullar, henüz ne yapacağına karar verememiş öğrencilere ya kendilerine bir çıraklık yeri bulmak ya da istedikleri meslek eğitimi için gerekli olan seviyeye ulaşmak için onuncu yıl diye adlandırılan fazladan ek bir yıl tanımaktadır. Ayrıca bazı kantonlar belli meslek okullarına hazırlanmak için hazırlık kursları gibi köprü çözümleri (Brückenlösungen/Filières de transition) diye adlandırılan yöntemlere başvurmaktalar. Bu köprü çözümlerin amacı, öğrencinin okul bilgisini güçlendirmek ve ona bir Lehrstelle/place d’apprentissage bulmasına yardımcı olmak. Kanton Eğitim Müdürleri Konferansı (EDK/CDIP) verilerine göre öğrencilerin önemli bir oranı bu tür köprü çözümlerinden geçmektedir.

Zorunlu Eğitim Sonrası Ortaokulİkinci Etap OrtaokulZorunlu eğitimden sonra öğrenciler ya genel okul diye adlandırılan yüksek seviyeli ortaokula gider ya da meslek eğitimine yönelir. Lise diye adlandırabileceğimiz genel okul giden öğrenciler farklı branşları seçerek (doğa bilimleri, ekonomi ve hukuk, dil, vb.) genellikle üniversite eğitimine hazırlanırlar ve eğitimlerinin sonunda İsviçre’de ve dünyanın birçok ülkesindeki üniversitelerin tanıdığı matura/maturité diye adlandırılan bir diploma alırlar.Meslek eğitimi: Gelişmiş ve düşük düzeyde meslek eğitimi olmak üzere iki tip meslek eğitimi vardır.

1- Meslek okulları (Diplommittelschule/école du degré diplôme) genellikle 2-3 yıl sürer ve öğrencileri teknik okullar, meslek yüksekokulları gibi yüksek seviyeli bir meslek eğitimine hazırlar.

2- Meslek eğitimi ya tam zamanlı okul çerçevesinde ya da dualel system/système dualiste diye adlandırılan okul ve işin birlikte yürütüldüğü çıraklık eğitimi (Lehre/ aprentissage) çerçevesinde yapılır. Eğitim süresi, eğitimi alınan mesleğe göre 2 ila 4 yıl arasında değişir. Çıraklık eğitimi alanlar hem bir şirket veya kurumda mesleklerini öğrenir hem de haftada bir veya iki kez okula gider.

1994 yılında kurulan meslek matura/maturité okulları ise (Berufsmaturität /maturité professionnelle) genel okul ile meslek okulunun bir bileşkenini oluşturur. Bu okullar, 3-4 yıl süren eğitim süresince öğrencileri meslek yüksekokullarına (Fachhochschulen/Hautes écoles spécialisées) hazırlar.

Ortaokul Sonrası Eğitim

Yükseköğrenim görmek isteyip ama bunun için gereken kapasiteye sahip olunduğunu belgeleyen herhangi bir diplomasi olmayan gençler, yetişkinler için öngörülen liselere giderek federal matura/maturité yapabilirler ve böylece bu açığı kapatmış ve yüksek öğrenim şansını elde etmiş olurlar. Ayrıca herhangi bir meslek eğitimini bitirmiş bir genç, isterse meslek lise diploması (Berufsmaturität/maturtié professionnelle) alabilme olanağına da sahiptir.

Üniversite ve YüksekögretimÜniversite ve yüksekögretim farklı okul tiplerine ve öngördükleri giriş şartlarına göre değişmektedir.Gelişmiş meslek okulları (Höhere Berufsbildung/Formation professionnelle supérieure): Bu okullar teknik, ticaret, turizm yüksekokulları vb. gibi birçok farklı alanı kapsamaktadır. Eğitimleri genellikle 2 veya 3 yıl sürmektedir ve çoğunlukla meslek eğitimi almış, eğitimlerini daha ileriye götürmek isteyen gençlerin devam ettikleri okullardır.Uygulamalı üniversiteler diye adlandırılan yüksekokullar (Fachhochschulen/Hautes écoles) 3-4 yıl süren eğitimleri ile mühendislik, ekonomi, sağlık hizmeti, müzik, sosyal asistanlık gibi alanlarda eğitim veriyorlar. Eğitim cinsine ve öğrencilerin eğitim donanımına bakılarak gerekirse bir giriş sınavı öngörüyorlar.

Üniversitelerde ve Federal Politeknik okullarda yüksek öğrenim görebilmek için mutlaka bir matura /maturité diplomasına sahip olmak gerekir. Bu diplomadan başka bir diplomaya sahip olan öğrenciler isterlerse, yetişkinler için öngörülen liselerde eğitim yaparak üniversite veya Federal Politeknik okullarında -ki bundan biri Zürich’te diğeri Lozan’da sadece iki tane var- eğitim alabilmek için gerekli olan matura/maturité diplomasını elde edebilirler.

Yukarıda şematik ve yorumsuz olarak açıklamaya çeliştiğimiz eğitim sisteminin farklı kademelerinin her biri kendi başına ayrı bir yazı konusu. Bu kademelerin nasıl islediği, kendine özgü yapı ve koşullarının nasıl olduğunu tanımak, çocuklarımızın eğitim süreçlerini daha iyi takip ve onlara bu karmaşık yolda daha iyi eşlik edebilmemizi ebetteki kolaylaştıracaktır.